Jerzy dosiadający konia i poskramiający smoka to jedno z najbardziej znanych chrześcijańskich ujęć ikonograficznych tego świętego. Chyba żaden inny święty nie skupia wokół siebie tylu legend, ile ten męczennik.
Życie i legenda
O św. Jerzym zachowały się tak nikłe dane biograficzne, a sama postać świętego obrosła tak wieloma legendami, że trudno powiedzieć dziś o jego życiu cokolwiek pewnego. Jednak bardzo liczne i wczesne dowody kultu św. Jerzego świadczą o tym, że istniał naprawdę, a jego męczeństwo musiało wywrzeć wielkie wrażenie na świadkach jego śmierci.
Jerzy pochodził z Liddy (Azja Mniejsza – dzisiejsza Turcja). Jego ojcem miał być Pers - Geroncjusz. Syn miał być uproszony przez rodziców w późnej ich starości długą modlitwą. Jerzy jako ochotnik wstąpił do legionów rzymskich. Doszedł do rangi wyższego oficera (trybuna?). Podczas prześladowań za czasów Dioklecjana jako chrześcijanin odmówił złożenia ofiary bóstwom rzymskim (rok 305?). Rozdał wcześniej całą swą majętność ubogim. Poddano go okrutnym i długim męczarniom - według niektórych tekstów trwały one aż 7 lat. Przybijano go do krzyża, torturowano na katowskim kole. Umęczono go w Diospolis na terenie Palestyny.
W średniowiecznym dziele Jakuba de Voragine "Legena Aurea" (Złota legenda), której najbardziej znane fragmenty przetłumaczył na angielski w XV wieku William Caxton święty Jerzy przedstawiany jest jako chrześcijanin, członek szanowanej rodziny kapadockiej, który najpierw był żołnierzem, a potem trybunem w wojsku rzymskim. Według tego podania Kapadocję straszył wówczas smok, któremu codziennie trzeba było przeznaczyć na pożarcie dwie owce. Gdy ich zabrakło, smok zaczął pożerać ludzi. Mieszkańcami tego kraju byli w większości wyznawcy islamu - chrześcijanie stanowili grupy mniejszościowe. Wówczas to rycerz o imieniu Jerzy zaatakował smoka włócznią, poważnie zranił i przywlókł przed oblicze króla i ludu. Obiecał zabić zwierzę, jeśli wszyscy przyjmą chrzest. Lud i król zgodzili się. Trzeba pamiętać, że jest to opis literacki średniowiecznego artysty.
Z innych opisów wynika, że Święty Jerzy włócznią zabił wielkiego jaszczura. Trudno dziś dociec czy był to olbrzymi legwan, czy może po prostu krokodyl, który atakował ludzi.
Kult i ikonografia
Okrucieństwo zastosowane wobec św. Jerzego musiało być wyjątkowe, skoro wśród tak ogromnej liczby męczenników, którzy wówczas zginęli za wiarę, jemu nadano tytuł Wielkiego Męczennika. Kult jego na Wschodzie był tak popularny, że zajmował pierwsze miejsce po Najświętszej Pannie Maryi i św. Michale. W samym Egipcie i na Cyprze wzniesiono ku jego czci 60 kościołów, a nie było ani jednej świątyni bez jego wizerunku. W Jerozolimie już w wieku IV istniał kościół, a od wieku VI również klasztor ku jego czci. Podobny kościół i klasztor powstały w wieku VI w Jerycho. W Etiopii (Abisynii) do dzisiaj kult jego jest bardzo żywy. Od czasu synodu w Oksfordzie w 1222 roku św. Jerzy jest patronem Anglii, a jego święto należy do najbardziej uroczystych w tym kraju. Miasto Genua i diecezja Limburg czczą go jako swego patrona i opiekuna. Świętemu Jerzemu zawdzięcza swoja nazwę Gruzja (Georgia), a Dardanele nosiły kiedyś nazwę cieśniny św. Jerzego. W samej tylko Anglii poświęcono temu męczennikowi ponad 160 kościołów.
We wielu miejscach wierni czcili jego domniemane relikwie. W Niemczech kult Jerzego osiągnął moment kulminacyjny w IX wieku, kiedy biskup Moguncji - Hatto w 896 roku, przywiózł do Reichenau nad jeziorem Bodeńskim, relikwię w postaci głowy Jerzego. Na zachodzie Europy (w Moguncji, Paryżu i Neapolu) kościoły pod wezwaniem św. Jerzego, znane są już w VI wieku.
Do kultu i legendy o Świętym przyczyniły się wyprawy krzyżowe, z których jedna stacjonowała pod Liddą. Za swego patrona uznają go oprócz Anglii, Holandia, Niemcy, Szwecja, Litwa i Bośnia; archidiecezja białostocka i wileńska oraz diecezja pińska; m. in. miasta: Ferrara i Neapol. Pod wezwaniem św. Jerzego powstało wiele bractw rycerskich oraz zgromadzeń zakonnych. Stał się patronem rycerzy, żołnierzy, ludzi mających związek z bronią i walką - rusznikarzy, zbrojmistrzów, puszkarzy, kawalerzystów, wojsk pancernych, a także rolników, skautów, harcerzy, górników, kowali, bednarzy, artystów, wędrowców i więźniów. Jest orędownikiem podczas epidemii oraz w chorobach skóry i trądu. Należy do Czternastu Świętych Wspomożycieli.
W ikonografii Święty ukazywany jest w krótkiej tunice jako rycerz na koniu zabijający smoka. Jego atrybutami są: anioł z wieńcem laurowym lub z koroną, baranek, biała chorągiew lub lanca z czerwonym krzyżem, koń, palma męczeństwa oraz m. in. przedmioty jego męki - gwoździe, kamień młyński i koło, miecz, smok u stóp, smok zabity.